White Heat (1949)

De grote James Cagney stond op de affiche van meer dan zestig films, in alle genres, over een periode van dertig jaar. Toch zal iedereen zich de acteur blijven herinneren als het goudhaantje van de gangsterfilm: Cagney vertolkte onvergetelijke personages in The Public Enemy (1931), Angels with Dirty Faces (1938) en vooral The Roaring Twenties (1939), waarin hij aan de zijde van Humphrey Bogart heel New York van alcohol voorziet tijdens de drooglegging. White Heat zou Cagney’s laatste grote wapenfeit worden. Hij zette meteen ook zijn meest memorabele prestatie neer. “I made it, Ma. Top of the world!”, schreeuwt Cody Jarrett in de slotscène: een uitspraak die evengoed geldt voor Cagney zelf.

Staalharde actie vanaf de allereerste seconde. De bende van Arthur ‘Cody’ Jarrett (inderdaad, Cagney) overvalt een posttrein. Echt subtiel gaat ze hierbij niet te werk: zonder al te veel discussie worden de conducteur en beide machinisten afgemaakt. De buit is aanzienlijk, maar toch rommelt het binnen de organisatie. De mannen hebben genoeg van Cody’s brutale en egoïstische aanpak en ‘Big Ed’ (Steve Cochran) wacht op het juiste moment om de leiding over te nemen.

Alsof dit alles Cody nog niet genoeg kopzorgen oplevert, zijn er nog de twee vrouwen in zijn leven: zijn hebberige echtgenote Verna, die stiekem samenspant met Big Ed, en zijn oude moeder Ma Jarrett. Ma controleert Cody, en is daardoor de échte leider van de bende. Deze net iets te hechte moeder-zoon relatie vormt de centrale draaischijf van de film. (Een verrassend vooruitstrevend thema, overigens: Alfred Hitchcock zou pas tien jaar later aan Psycho beginnen.) Hun ongezonde verhouding wordt voorgesteld door de vreselijke migraineaanvallen van Cody, die alleen zijn moeder kan verhelpen.

Goed, terug naar het werk nu. Om een veroordeling voor de treinroof te ontlopen, heeft Cody een onfeilbaar plan bedacht. Hij geeft zichzelf aan voor een andere overval die diezelfde dag plaatsvond, en zal een lichte celstraf uitzitten in ruil voor een waterdicht alibi. In de tussentijd neemt Ma zijn taken over. De politie vermoedt dat er iets niet in de haak is en stuurt een mannetje undercover naar de gevangenis. Agent Vic (Edmond O’Brien) moet genoeg bewijzen zien te verzamelen vóór Cody letterlijk krankzinnig wordt van de hoofdpijn.

Naast dit complexe verhaal met flink wat psychologische diepgang, bevat White Heat ook enkele enorm brutale actiescènes. Zo raakt een bendelid zwaar verbrand in het aangezicht, rost Cody al eens graag zijn vrouw af en laten er behoorlijk wat figuranten het leven. Of dat laatste wordt tenminste geïnsinueerd: sinds de beruchte Hays code uit 1934 mochten filmmakers geen rechtstreekse moorden meer laten zien op het scherm.

Actie, Oedipus, verraad, speurwerk: White Heat is, zonder zonder enige overdrijving, The Sopranos avant la lettre. Het is dan ook geen toeval dat David Chase zijn hoofdpersonage af en toe laat ontspannen bij een van Cagney’s gangsterfilms. White Heat zit complex in elkaar, sleept je vanaf de eerste minuten mee in de actie en kan zelfs de verwende televisiekijker van vandaag nog makkelijk blijven boeien. Ga vooral op zoek naar een dvd-versie uit de Warner Gangster Collection, die staan boordevol historische extra’s.